Asit-Baz İndikatörleri
Asit ve bazlarla renk değişimi sağlayan kimyasal maddeler indikatör olarak tanımlanır. Örneğin, limon suyunun asitlik özelliği, bir asit-baz indikatörü olan metil kırmızısının kırmızı renk vermesiyle gösterilir.
Sabunun bazlık özelliği ise metil kırmızısı indikatörünün kırmızı renginin sarıya dönmesiyle anlaşılır.
Asit-baz indikatörleri içine konuldukları çözeltinin pH değerine göre renk verir. İndikatör seçimi, çözeltinin ne kadar asidik ya da bazik olduğuna bağlıdır. En çok kullanılan indikatörlerin tablosu, renk değişimleri ve bu değişimlerin gözlendiği pH sınırları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
İndikatörlerin, önemli kullanılma alanlarından birisi çözeltilerin pH değerini bulmaktır. İndikatör çözeltisi absorbe ettirilmiş kağıtlar bu amaç için satılırlar. pH kağıdı adı verilen bu kağıtlar, pH değeri 0–14 veya daha dar pH aralıklarında çeşitli renkler gösterebilir. pH değeri ölçülecek çözeltiden bu kağıda bir damla damlatma ile elde edilen renge karşılık gelen pH, pH kağıdı kutusu üzerinde yazılıdır.
Ayrıca çözeltilerin pH ölçümlerini daha duyarlı yapmak için pH metreler kullanılır.
[tabgroup]
[tab title="Örnek Soru"]
pH aralığı
Bromtimol mavisi 6 –7,6
Fenolftalein 8,3–10
Metil oranj 3,1–4,5
Yukarıdaki kaplara hangi indikatörler eklenirse gözlem sonucu sağlıklı ve güvenilir olur?
A) I. a, II. c, III. b
B) I. a, II. b, III. c
C) I. b, II. c, III. a
D) I. b, II. a, III. c
E) I. c, II. b, III. a
[/tab]
[tab title="Çözüm"]
a kabında pH değeri 6,1 olduğundan bu değeri kapsayan aralığa sahip indikatör bromtimol mavisidir. b kabında pH değeri 4 olduğundan bu değeri kapsayan aralığa sahip indikatör metil oranjdır. c kabında pH değeri 9 olduğundan bu değeri kapsayan aralığa sahip indikatör fenolftaleindir.
Doğru Yanıt A şıkkı
[/tab]
[/tabgroup]
Bir sulu çözeltinin asidik veya bazik olduğu en kolay olarak turnusol kağıdı ile anlaşılır. Asidik çözeltiler (pH < 7) turnusolu kırmızıya, bazik çözeltiler (pH > 7) ise maviye boyar.
Asit-baz indikatörleri pH tayinlerinde geniş çaplı olarak kullanılır. Örneğin, toprağın pH değerinin ölçülmesi gibi. Bol yağışlı ve bitki örtüsü fazla olan bölgelerde toprağın yapısı genellikle asidik, kurak bölgelerde ise genellikle baziktir. Yetiştirilecek ürün için toprağın fazla asidik olması durumunda toprağa sönmüş kireç (Ca(OH)2) eklenerek pH değeri yükseltilebilir.
Yüzme havuzlarında yosun oluşumu ve korozyon oluşması istenmeyen olaylardır. Bu olayları önlemek için klorlama işlemi uygulanır. Klorlama maddelerinin en etkin olduğu pH değeri 7,4 tür. Yüzme havuzu sularının 7,4'lük pH değerine sahip olup olmadığı fenol kırmızısı indikatörüyle tespit edilir.
Aynı şekilde bir asit çözeltisine timol mavisi adlı indikatör ilave edildiğinde;
1. Renk kırmızı ise çözeltide pH ≤ 1,2
2. Renk sarı ise çözeltide pH ≥ 2,8 olur.
Burada pH değeri 1,2 ile 2,8 aralığında rengin kırmızıdan sarıya geçiş süreci izlenir.
Not:
Her indikatörün renk değiştirdiği pH aralığı farklı olduğundan dolayı her renk değişiminde asit-baz geçişi olmaz. Asit-baz geçişi yalnızca turnusol indikatöründe olur.
Bazı genel asit-baz indikatörlerinin pH değerleri pH metrede gösterilmiştir.
[tabgroup]
[tab title="Örnek Soru"]
Metil oranj indikatörü asidik ortamda kırmızı, nötr ortamda portakal ve bazik ortamda ise sarı renk verir.
Buna göre, süt, sofra tuzu çözeltisi, limon suyu, magnezya sütü ve mide özsuyu maddelerinden kaçtanesi metil oranja kırmızı renk verir?
- 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
[/tab]
[tab title="Çözüm"]
Madde Özellik Renk
Süt Asidik Kırmızı
Sofra tuzu Çözeltisi Nötr Portakal
Limon suyu Asidik Kırmızı
Magnezya sütü Bazik Sarı
Mide özsuyu Asidik Kırmızı
Yanıt C
[/tab]
[/tabgroup]
[tabgroup]
[tab title="Örnek Soru"]
Metil kırmızısı, asitle kırmızı bazla sarı renk vermektedir.
Metil kırmızısı eklenmiş oda koşullarında bulunan ve pH değerleri verilen çözeltilere aşırı miktarda NaOH katısı eklenip çözülürse hangi kaplarda renk değişimi gözlenebilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
[/tab]
[tab title="Çözüm"]
Birinci ve üçüncü kaptaki çözeltilerde pH < 7 olduğundan asidiktir.
NaOH eklendiğinde çözelti bazik olabilir ve renk değişimi gözlenebilir.
İkinci kaptaki çözeltide pH > 7 olduğundan baziktir.
NaOH eklenmesi renk değişimi oluşturmaz.
Yanıt D
[/tab]
[/tabgroup]
EmoticonEmoticon